1
her olayın veya durumun, bir önceki olayın veya durumun zorunlu sonucu olduğunu söyleyen felsefi akımdır. türkçesi belirlenimcilikdir. tamamen materyalist bir görüşe dayanır ve özgür iradeyi yok sayar.
bir fizikçi olarak bu görüşü belirli ölçülerde benimsediğimi belirtmek isterim. yani parçacık düzeyine inmediğimiz sürece geçerlidir. insan'da parçacık düzeyinde yaşamadığına göre bütün hareketleri, bütün davranışları ve bütün kararları bir önceki durumun zorunlu sonucudur dolayısıyla özgür iradesi yoktur. lakin bu görüşü devlet politikası haline getirirsek ciddi sıçışlar yaşarız. çünkü özgür olmayan bir insanı işlediği bir suçtan dolayı yargılayamayız. hal böyle olursa da toplum bok yoluna koşar adım ilerler şu şartlar altında. bu yüzden kişisel görüş olarak kalmasında fayda vardır.
#92987 galaxi90 |
10 yıl önce
2
benimsediğim görüştür. özgür iradeyi yok sayar evet ama bu bizim günlük yaşamamızı etkilemez. çünkü biz bize etki eder her ufak faktörü bilmiyoruz. nasılsa özgür iradem yok ne yapsam kesin bir mazeretim vardır demek saçmadır.
devletin bu görüşü benimsemesinde bir sakınca görmüyorum zira determinizmi kabul eden bir hükümet devlette olan şeylerden kendini sorumlu görecektir. suçluların da yargılanmasının tek sebebi adalet değildir. hapishaneler hem onları toplumdan uzak tutmaya, hem de rehabilite etmeye yarar.
3
olasılıksız adlı kitap sayesinde tanıştığım, nedensellik ilkesi üzerine kurulu olan ve özgür iradenin yanılsamadan ibaret olduğunu savunan öğretidir. Özgür irademizle yaptığımızı sandığımız çoğu şeyi, aslında evrendeki işleyişin doğal sonucu olarak, belli ruhsal, fiziksel ve zihinsel koşullardan etkilenerek yaptığımızı, seçimlerimizin ve eylemlerimizin aslında farkında olmadığımız sebepleri olduğunu ve bu seçimlerde aslında özgür olmadığımızı söyler. Bu düşünceye göre: evrenin şu anki durumu, bir önceki durumunun sonucu ve bir sonraki durumunun da nedenidir.
4
(bkz: habitus)
5
Televizyon, sinema ve *edebiyatta kadercilikle karıştırılan akım. Çeşitli dizi, film ve kitaplarda determinist olarak tanımlanan karakterler fizik kurallarını filan sallamaz, olaylara "her şeyin bir sebebi vardır, olacağı varmış" gibi salak salak açılardan yaklaşır, hikayeyi dışarıdan takip eden sizi kudurturlar.
Gerçekten determinist bakış açısını tamamen benimseyip, her şeyin katı kurallar çerçevesinde belirli olduğunu kabullenip bu şekilde yaşayabilmek ise hem biraz popo ister hem de *bir yerde insanı insan yapan ögeleri yok eder. Tamamen mekanik işleyen bir evren düşüncesi, çaresiz ve kendi hayatında tamamen etkisiz hissettirerek akli dengeyi bozabilir kafaya takılıp üzerine fazlaca düşünüldüğünde.
özgür iradenin kesinlikle olmadığını savunan bu belirlenimci görüştense daha yumuşatılmış hali olan*, belirli kurallar altında kısmen özgür olduğumuzu savunan** görüş için (bkz: compatibilism). bu konuda söylenebilecek en kısa ve net söz ise Arthur Schopenhauer'dan gelsin: "Man can do what he wills but he cannot will what he wills." İstediğin bir şeyi yapıp yapmamayı seçebilirsin ama ne istediğini seçemezsin, o isteğin altındaki dürtüler senin elinde değildir. Yine böyle bakınca determinizmle aynı kapıya çıkarmış gibi duruyor, ama öyle değil. Belki de öyledir, ben anlamıyorum zaten hiç bu adamları. Tamamen anladığını söyleyen de yalan söylüyordur*.